110106- Khổ vì làng cổ, phố cổ- Kỳ 2: Phố cổ...bị treo

Phố cổ Bao Vinh hiện nay chẳng còn gì ngoài vài mái nhà cổ - Ảnh: THÁI LỘC

Hai khu phố cổ Gia Hội và Bao Vinh nằm ngay sát kinh thành Huế đang trong tình cảnh lụi tàn, dù đã được ban hành kế hoạch bảo tồn từ bảy năm trước.

Phố cổ Bao Vinh nằm về phía bắc ngoài kinh thành Huế, là một thương cảng của thủ phủ xứ Ðàng Trong giai đoạn thế kỷ 18 và cũng là thương cảng của kinh thành Phú Xuân vào đầu thời nhà Nguyễn.

Khu phố cổ Gia Hội - Chợ Dinh nằm ở phía đông ngoài kinh thành, là khu vực sầm uất bậc nhất xứ kinh đô Huế đầu thế kỷ 19. Năm 2003, UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế đã phê duyệt quy hoạch xây dựng bảo tồn và phát huy đô thị cổ Bao Vinh trên diện tích 8ha. Kế đến là phê duyệt quy hoạch chi tiết khu đô thị cổ dọc trục đường Chi Lăng (còn gọi là khu Gia Hội - Chợ Dinh) rộng 30,66ha.

“Cấn cái quyết định”

Từ trước đó, năm 2002, tỉnh Thừa Thiên - Huế cho thành lập ban điều hành và bảo vệ phố cổ, do ông Phạm Quốc, lúc ấy là chủ tịch phường Phú Cát (hiện là bí thư phường), làm trưởng ban. UBND tỉnh cho lập phố ẩm thực bên bờ sông Ðông Ba, cạnh cầu Gia Hội, cùng với việc đưa tour tham quan phố cổ Gia Hội phục vụ du khách tại Festival Huế 2002 khiến nhiều người dân khấp khởi mừng thầm.

Ðến năm 2003, tỉnh tiếp tục phê duyệt hai đề án bảo tồn phục hồi hai khu phố cổ nói trên khiến người dân Huế xem như cứu tinh trước sự lụi tàn của chuỗi giá trị văn hóa phố thị rất đặc trưng. Hai khu phố cổ Bao Vinh và Gia Hội lúc này cơ bản vẫn còn nguyên hình hài với những nhà mái ngói liệt liêu xiêu chồng lên nhau xếp thành dãy dài. Thế nhưng sau bảy năm quyết định phê duyệt, hình ảnh hai khu vực phố cổ này hoàn toàn khác.

Theo thống kê của UBND xã Hương Vinh, từ những năm 1990 cụm Bao Vinh còn 39 nhà cổ thì đến nay chỉ còn 15 nhà. Phần lớn trong số 24 nhà cổ mất đi được thay thế bằng nhà tầng kiên cố với lối kiến trúc mới. Ông Nguyễn Văn Bổn - chủ tịch UBND xã Hương Vinh - cho biết kể từ ngày ban hành quyết định bảo tồn, ngoài số tiền 411 triệu đồng do Thượng viện Pháp tài trợ tu bổ ba ngôi nhà, hoàn toàn không có sự đầu tư hay quan tâm gì từ phía Nhà nước.

“Nhiều nhà cổ xuống cấp, dột nát và có nguy cơ sụp trước những trận lụt lớn, người dân xin phép sửa chữa nhà nhưng “cấn cái quyết định” nên xã không cấp phép. Họ tự ý tháo ra làm lại nhưng chúng tôi chẳng làm gì được vì chẳng có gì để hỗ trợ, mà nếu làm căng quá nhà sập, nguy hiểm đến tính mạng họ thì sao!”, ông Bổn nói.

Tương tự, ở khu vực phố cổ Gia Hội, theo điều tra của chúng tôi, trong khoảng 150 nhà mặt tiền đường Chi Lăng (đoạn Bạch Ðằng - Nguyễn Du), chỉ còn 23 nhà theo kiểu truyền thống mái ngói liệt, 32 nhà cổ kiểu Pháp. Số còn lại là nhà kiến trúc mới đủ kiểu, 2-3 tầng... Ông Phạm Quốc cho biết kể từ sau quyết định ban hành, không nghe cấp trên đặt vấn đề gì ngoài việc chỉ đầu tư sửa cái cổng và đường vào chùa Diệu Ðế.

Trong khi đó phần lớn người dân không muốn làm dân phố cổ vì quá bất tiện, lại chẳng được gì, do đó họ tìm cách sửa sang xây mới. Và tỉnh cũng như thành phố vẫn cấp phép xây dựng nhà cửa một cách ồ ạt, kể cả đối với những ngôi nhà mang dáng dấp cổ trong khu vực phố cổ. Ðặc biệt trong đó là việc cấp phép xây dựng Trường Chi Lăng với hai khối nhà cao năm tầng đồ sộ, phá vỡ hẳn không gian phố cổ vốn chủ yếu là nhà thấp tầng.

Ngôi nhà cổ “Đông Mậu từ” số 158 Bạch Đằng, Huế - một kiến trúc độc đáo thuộc phố cổ Gia Hội - đang xuống cấp nghiêm trọng - Ảnh: THÁI LỘC

Có nên tiếp tục gìn giữ?

Trước hai quyết định bị... treo, có nên tiếp tục gìn giữ hai khu phố cổ Bao Vinh và Gia Hội? Câu hỏi đó của chúng tôi đã nhận được cách trả lời khác nhau từ nhiều phía.

Ông Nguyễn Việt Tiến (nguyên giám đốc Sở Xây dựng, nguyên chủ tịch UBND TP Huế, hiện là chủ tịch Hội Quy hoạch Thừa Thiên - Huế) cho rằng: “Kiến trúc là sự phản ánh của lịch sử, cho nên không thể không gìn giữ những khu phố cổ như Gia Hội và Bao Vinh. Vấn đề là cần phải có chính sách giải quyết mâu thuẫn giữa bảo tồn và quyền lợi của người dân sao cho hài hòa; Nhà nước và người dân phải cùng bàn bạc tìm giải pháp để gìn giữ nó. Chúng ta đã ngâm quá lâu! Bây giờ nhất thiết phải làm sớm, nếu không thì cuộc sống của người dân bị ảnh hưởng, công trình ngày càng xuống cấp trong khi Nhà nước lại chẳng khai thác được gì từ những giá trị này”.

Trong khi đó ông Nguyễn Văn Bổn cho rằng: “Không nên giữ nữa vì hiện có quá nhiều bất cập, ảnh hưởng quá lớn đến đời sống người dân và kinh tế của địa phương. Cử tri năm nào cũng kêu, xã từng nhiều lần kiến nghị cấp trên hủy quyết định bảo tồn khu phố cổ, nhưng đến nay vẫn không có sự thay đổi nào”.

Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Xuân Hoa, nguyên giám đốc Sở Văn hóa - thông tin Thừa Thiên - Huế, người trực tiếp tham gia xây dựng đề án quy hoạch bảo tồn khu phố cổ của Huế: “Những chủ trương lớn như thế này, theo tôi nên có tổ công tác điều tra, khảo sát lại để đề xuất cấp quản lý nên thực hiện như thế nào. Theo tôi, ở Bao Vinh hoàn toàn không có khả năng tổ chức khắc phục phố cổ. Tất nhiên nói như vậy không phải là xóa sạch tất cả, mà chỉ nên lựa chọn bảo tồn những đơn nguyên thật sự có giá trị.

Tương tự ở Gia Hội - Chợ Dinh, theo tôi không nên đặt vấn đề bảo tồn quá rộng như hiện nay mà chỉ nên tập trung một vài tuyến đường, đặc biệt là vòng cung Bạch Ðằng, đoạn đầu đường Chi Lăng... Khu vực này hội tụ rất nhiều yếu tố quý giá và đặc thù của đô thị cổ, như: quốc tự Diệu Ðế, đền thờ Ấn Ðộ giáo, nhà của người Nhật có công đưa môn võ karate đến VN, hệ thống hội quán Hoa kiều, hệ thống nhà kiểu Pháp đầu thế kỷ 20, những phủ đệ của các ông hoàng bà chúa và những ngôi nhà phố truyền thống... Một khu đô thị sát kinh thành mà hội đủ như thế thì quả là quá thú vị đáng để gìn giữ”!

THÁI LỘC

nguồn: http://tuoitre.vn/Van-hoa-Giai-tri/419072/Pho-co-bi-treo.html

110105- Khổ vì làng cổ, phố cổ- Kỳ 1: Làng cổ Đường Lâm...lâm nạn

Làng cổ đầu tiên được công nhận di tích quốc gia đang ngày càng trở nên không khác ngàn vạn cái làng tân kỳ khác, chỉ khác là người dân... kêu quá khổ. Hai khu phố cổ gắn liền với di sản văn hóa thế giới cũng đang đứng trước câu hỏi khổ ải: gìn giữ hay không gìn giữ...

Từ trục đường chính qua trung tâm làng cổ Đường Lâm có thể nhìn thấy lớp lớp nhà cao tầng - Ảnh: Nguyễn Mỹ

 Chưa bao giờ làng Việt cổ Đường Lâm lại ầm ĩ với một vụ cưỡng chế dỡ nhà của dân gây bức xúc như gần đây (Tuổi Trẻ ngày 18-12-2010). Như giọt nước tràn ly, nó làm lộ ra quá nhiều bất cập của một di tích quốc gia đang được quản lý một cách “được chăng hay chớ”.

Đầu tháng 1-2011 chúng tôi trở lại làng Việt cổ Đường Lâm (xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, Hà Nội), chứng kiến cảnh bà Hà Thị Khanh vẫn đôn đáo đi kêu cứu, kiến nghị về việc ngôi nhà trị giá gần 800 triệu đồng của bà đã bị phá dỡ. Nhà bà Khanh hiện nay bị vỡ toang hoác, vôi vữa, gạch ngói tanh bành, mưa nắng xuyên qua cầu thang lên tầng 2 (đã bị phá ở phía trên) cứ thế thốc vào giữa nhà, nợ nần chồng chất.

Nhiều người sống trong nhà 2, 3 tầng trong xã cứ như đứng ngồi trên... đống lửa, bởi phong thanh nghe tin chính quyền sẽ tiếp tục phá dỡ các ngôi nhà vi phạm “quy chế tạm thời”, “chỉ cho phép xây nhà cấp bốn và vật liệu truyền thống”.

Dân xin trả lại danh hiệu làng Việt cổ

Bà Khanh bị cơ quan chức năng quyết liệt phá dỡ nhà trong gần ba ngày. Gặp chúng tôi, nhiều người làng “đến xem cảnh phá nhà” đã cùng nhau “hô” lại cái kiến nghị bức xúc lúc nhà bà Khanh bị phá dỡ, rằng: Chúng tôi xin trả lại cho Nhà nước danh hiệu nhà cổ làng cổ, bởi 4-5 năm qua, kể từ khi được “vinh danh” là di tích quốc gia, ngoài tám ngôi nhà được trợ cấp vài trăm nghìn đồng/hộ/tháng thì hàng trăm hộ khác không ai được hưởng lợi gì. Đến việc xây nhà để ở cũng không được xây!

Theo điều tra của chúng tôi và theo thừa nhận của chính cán bộ văn hóa ở địa phương: trước, trong và sau khi bà Khanh làm nhà, bị cưỡng chế dỡ một phần nhà; nhiều người vẫn cứ đập nhà cũ xây nhà mới. Có ngôi nhà đầu tháng 1-2011 này vẫn đang xây dở dang, đỏ ối, 2-3 tầng.

Ngay từ cổng làng cổ nhìn vào, nhìn góc nào cũng ngất nghểu nhà cao tầng, hiện đại. Thế cho nên bà Khanh có lý do kêu cứu là bà bị xử ép.

Việc chấn chỉnh quy hoạch, nghiêm khắc bảo vệ không gian làng cổ là hết sức cần thiết, nhưng cơ quan chức năng cần làm việc có tình, có lý, thống nhất quan điểm hơn để người dân có thể tâm phục khẩu phục.

Báu vật bị “bỏ quên”

Xã Đường Lâm có chừng 1 vạn dân, chia làm năm thôn, chỉ có khoảng tám ngôi nhà cổ thật sự mở cửa đón khách. Như vậy, mỗi thôn chỉ có vài ngôi nhà cổ được phát tiền “quét mạng nhện” và trà nước tiếp khách du lịch, mức tiền cũng chỉ 150.000 đồng/tháng/hộ (chỉ có hai hộ được mức cao nhất là 400.000 đồng/tháng).

Hàng trăm hộ khác có thể nói hầu như không được hưởng lợi gì từ việc di tích quốc gia quê mình mở cửa đón du khách nườm nượp.

Trong khi đó quỹ đất ở tại Đường Lâm cực kỳ eo hẹp. Đường Lâm là làng cổ đầu tiên ở Việt Nam được công nhận di tích cấp quốc gia (đến nay cả nước chỉ có hai ngôi làng được công nhận di tích quốc gia là Đường Lâm và Phước Tích, Thừa Thiên - Huế). Theo đó, làng cổ Đường Lâm là nét son văn hóa, là không gian kiến trúc, không gian văn hóa lịch sử tâm linh tiêu biểu, kết tinh nghìn năm của nền văn minh người Việt ở châu thổ Bắc bộ.

Một trong những điểm đáng nói của làng là nhà cửa san sát, đường trong làng theo hình xương cá, dân cư quần tụ sum vầy, mỗi nhà chỉ 200-300m2 đất ở. Diện tích đó là quá nhỏ hẹp với nông thôn.

Vì thế từ đầu những năm 1990, khi nhiều chuyên gia văn hóa lịch sử lên nghiên cứu về Đường Lâm, họ đã cảnh báo cần phải có thiết chế nghiêm túc trong xây dựng, cần có quy chế giãn dân, bảo tồn nhà cổ, kẻo khi được Nhà nước công nhận di tích quốc gia thì làng chỉ còn cái... tên “làng cổ”.

Nhưng suốt hai thập niên qua, phải nói rằng việc cần làm nhất là bảo tồn nhà cổ, đường ngõ cổ, cây cổ thụ, không gian biểu trưng của nền văn minh lúa nước đang có ở Đường Lâm... đã bị bỏ quên. Người dân ồ ạt xây nhà cửa theo hình chóp nhọn, chóp củ hành, nhà ống, nhà kính. Người nơi khác về đầu cơ đất đai ở làng cổ gây nên bao chuyện thị phi.

Quá nhiều bất cập trong quản lý

Một cán bộ văn hóa ở Sơn Tây rất tâm huyết khi trả lời phỏng vấn với chúng tôi: năm 2005 làng cổ Đường Lâm được công nhận di tích quốc gia, đến khoảng năm 2007 quy chế tạm thời về quản lý nhà cổ mới ra đời. Đặc biệt, từ khi ra đời, cán bộ di tích và cán bộ xã cũng chỉ làm mỗi việc là đi nhắc nhở rồi lập biên bản yêu cầu người ta đừng xây nhà cao tầng, hãy xây nhà bằng vật liệu truyền thống. Trong khi để làm được nhà bằng gỗ (vật liệu truyền thống ở làng cổ) thời buổi này chỉ có tỉ phú mới dám đầu tư.

Đặc biệt, sau khi nhắc nhở, lập biên bản, bà con không nghe thì cán bộ cũng đành chịu. Chưa có một vụ cưỡng chế hay phá dỡ công trình vi phạm nào được tiến hành, chưa một giấy phép xây dựng nào được cấp, người dân làm đơn xin xây dựng hay sửa sang, cán bộ không trả lời... họ cũng chỉ biết tự an ủi mình “phải chịu đựng thôi, mình là công dân làng Việt cổ mà”. Bao bức xúc cứ nung nấu cho đến khi xảy ra vụ phá dỡ nhà bà Khanh như vừa qua.

Đến nay, suốt nhiều năm qua chưa có ngôi nhà nào xây mới ở Đường Lâm mà có giấy phép cả. Cán bộ cũng không biết rõ nếu tiến hành cấp phép thì đơn vị nào sẽ đứng ra cho phép?

Người ta đã bàn quá nhiều về việc cần có chính sách giãn dân, cấp đất, cấp tiền cho dân giữ gìn nhà cổ, kiến trúc làng cổ, đồng thời cuộc sống của họ phải dễ chịu hơn; tuy nhiên những “hội thảo” này mới chỉ dừng lại trên bàn giấy.

Có thể nhìn nhận rộng hơn về quá nhiều bất cập ở làng Việt cổ Đường Lâm. Di tích quý của làng “được” trùng tu cẩu thả, đến mức lệch cả hướng đình, lát gạch, lợp ngói, vì kèo sai khiến người dân kêu ca (Bộ Văn hóa - thể thao và du lịch đã thừa nhận sai sót của đơn vị trùng tu).

Chưa kể nhiều người, chủ yếu đến từ Hà Nội, biến một phần di tích trở thành “nghĩa địa của người thành phố” với các mộ phần giữ và kinh doanh đất “của người âm”. Người dân tự ý treo biển “nhà cổ” rồi tranh giành khách du lịch, nói xấu, khích bác nhau, biến Đường Lâm thành một cái chợ xô bồ. Rất nhiều ngôi nhà cổ bị biến thành nơi nấu cơm thuê cho khách du lịch, rượu bia chè chén đêm ngày...

Đặc biệt đáng sợ là ở đình làng, nóc di tích thiêng liêng, người ta còn treo biển “Quán cơm quê”, ở Xích hậu (một kiến trúc tuyệt đẹp) cũng dựng biển “Có phục vụ WC - vệ sinh”. Nạn chèo kéo khách, ăn xin, bán hàng rong gây xấu mỹ quan và làm rầu lòng du khách về “thái độ ứng xử thị dân” của người làng cổ trong thời đại nhà nhà làm du lịch.

Đó thật sự là nỗi buồn lớn ở di tích quốc gia làng Việt cổ Đường Lâm lâu nay.

Kiến trúc cổ ở Đường Lâm liệu còn bao nhiêu dấu vết? - Ảnh: Diệu Tâm

Đi xuyên làng, không nhận ra làng

Người tâm huyết với làng Việt cổ Đường Lâm đều đau khổ nhận ra làng mình đã bị biến thành một cái làng tân kỳ “kim cổ giao duyên”.

Nhiều du khách gửi xe ngoài cổng làng (hai cái cổng đều bị chặn thu vé, 15.000 đồng/người/lượt vào; xe máy 5.000 đồng/ lượt, ôtô 15.000-20.000 đồng/lượt...), đi bộ xuyên qua làng rồi vẫn hỏi người làng Mông Phụ: “Thưa cụ, cháu hỏi thăm đường đi thăm nhà cổ ở làng cổ Đường Lâm ạ”. Bà con bảo: “Bác đi hết làng tôi rồi mà không trông thấy nhà cổ ư?”.

Điều bị bà con thắc mắc nhiều nhất vẫn là “đường đi” của số lượng tiền không nhỏ có được từ việc thu vé vào làng cổ. Cán bộ ban quản lý di tích làng cổ giải trình với báo chí và người dân rằng: vài trăm triệu đồng doanh thu mỗi năm kia (đã thu được hơn ba năm) chỉ đủ để nuôi bộ máy thu tiền, rồi chi cho hơn chục ngôi nhà cổ mỗi hộ vài trăm ngàn đồng/tháng.

Thu vé du lịch làng cổ chỉ để nuôi người thu vé thế thì lập “trạm thu phí” để làm gì?

NGUYỄN MỸ - DIỆU TÂM

---------------------------------------------

Kỳ sau: Phố cổ... bị treo

Ở cố đô Huế, hai khu phố cổ Gia Hội và Bao Vinh đang trong tình cảnh lụi tàn, phần lớn người dân không muốn làm dân phố cổ vì quá bất tiện...

nguồn: http://tuoitre.vn/Van-hoa-Giai-tri/418919/Kho-vi-lang-co-pho-co---Ky-1 -Lang-co-Duong-Lam-lam-nan.html